Tolkien er erfiður

Árni Mattíasson birtir í Mogganum (20.12,2008) langa grein um hvað Hringadróttinssaga sé leiðinleg.  Greinin er ekki sérlega gáfuleg og niðurstöðurnar um hvernig megi bæta söguna alveg arfavitlausar. En snúum okkur að bókinni.

 

Myrkrahöfðinginn er að sigra. Hinn illi andi Sauron smíðaði galdrahringa handa helstu foringjum álfa, dverga og manna og gaf þeim. Síðan smíðaði hann með leynd Hringinn Eina sem stjórnar öllum hinum og fól í honum sitt sterkasta afl. Hringurinn Eini er búinn að vera týndur í 3000 ár, en nú er hann fundinn og Sauron veit það, ekkert mun fá stöðvað hann, nema eyða hringnum í þeim sama eldgíg og hann var smíðaður í.

 

Þetta er uppistaðan í ævintýri Tolkiens um hobbitann Frodo og félaga hans. Minnið er hin sígilda barátta góðs og illa í anda Grimmsbræðra og H. C. Andersen. En sagan er annað og meira. Hinir góðu hrasa oftar en ekki, græðgin og stærilætið eru skuggar hinna góðu og göfugu, í hinu illa búa svikin og fláræðið. En hverjum má treysta til að fara hina miklu för með hringinn inn í gíginn í Dómsdagsfjalli og kasta honum í eldiðuna ? Hver hefur úthald til ferðarinnar og staðfestu til að láta ekki undan töfrum hringsins ?  Hér dugar ekki andinn hreini (Gandalf), ekki gæfan og göfuglyndið (Legolas álfur), ekki kjarkurinn og áræðið (Gimli dvergur), ekki hetjan konungborna (Aragon), ekki hermaðurinn hrausti (Boromir) aðeins einfeldni og tryggð hins veika getur tekist á við ofurvaldið og haft sigur. Hobbitinn Frodo og félaga hans eru þeir einu sem geta borið hringinn og staðið af sér seið hans og löngunina til að nota hann sjálfir. Og þó, þegar Frodo bregst á örlagastundu er það hið útskúfaða úrhrak Gollum sem óvart drýgir dáðina.

 

 Snilld Tolkiens er þessi mikla dýpt sögunnar. Hún hefur gert Hringadróttinssögu að því sem hún er, fyrirmynd nútíma ævintýrasagna. Þær hafa sprottið upp eins og gorkúlur í kjölfar hennar. Í flestum eru hetjurnar í löngu ferðalagi rétt eins og hjá Tolkien, en þær skortir hina sterku lifandi heimsmynd Tolkiens þar sem allar verur eiga sér sína sögu, sitt tungumál, ritmál og bókmenntir. En hreinust er snilld Tolkiens í goðafræði Miðjarðar, bókinni Silmarillion sem segir frá sköpun heimsins, falli engilsins Melkor og harmsögu niðja alföður, álfa og manna, í baráttunni við hin illu öfl. Þetta er mikil saga þar sem hinar hreinlyndu álfapíur af og til láta fallerast með ungum og myndarlegum mönnum og verða þá að yfirgefa hið eilífa álfalíf og gerast dauðlegar. Í fyrstu botnar maður ekkert í þessari rómantík í hinum annars þurra texta Tolkiens, uns ljósið rennur upp fyrir lesandanum, þarna er verið að leggja grunninn að Arwen og Aragon sem birtast í Hringadróttinssögu og fullkomna ætlun alföður, að hinir frumbornu niðjar hans álfarnir, skulu í fyllingu tímans láta hinum síðbornu niðjum alföður, mönnunum, eftir jörðina. Frjósemin og dauðin skulu í sameiningu sigra eilífðina.

 

Hringadróttinsaga, hinar þrjár myndir Peter Jackson leikstjóra tókust mjög vel.Vonandi tekst hann á við Silmarillion næst, rétt eins og Georg Lucas gerði fyrst þrjár stjörnustríðsmyndir og byrjaði þá á byrjuninni að því verki loknu !. Þá fá menn að sjá alvöru hasarmynd. Engin hetja í Hringadróttinsögu gerir svo mikið sem slaga upp í hetjurnar í Silmarillion og engin skrímsli hálfdrættingar á við skrímslin þar.

 

Hringadróttinsaga Jacksons fylgir sögu Tolkiens ágætlega. Leikstjórinn hefur  þó ekki getað stillt sig að flétta heilmiklum Hollywoodhasar inn í myndina, sem því miður yfirgnæfir margslunginn boðskap Tolkiens. Þetta er væntanlega gjört svo þeir sem ekki skilja Tolkien hvort eð er (samber Árni Mattíasson) fái þá líka dálítið fyrir sinn snúð, en sofni ekki í sæti sínu yfir hreinum dyggðum og háleitri göfgi. Hið langa ferðalag verður röð af bardögum þar sem dulúð Gandalfs og gagnkvæm samskipti félaganna í föruneytinu verður að víkja fyrir sverðaglamri og hetjudáðum. Þó er dálítið reynt að fá fram hinn sanna Tolkienanda í lýsingunni á búgarði Elronds í Rivendell  og álfaskjóli Galadriel drottningar í Lothlorien. Í sögunni er hún hin spakasta meðal álfa, svo gömul að hún man sköpun heimsins og eldri en Elrond sjálfur, sem er góðlátlegur miðaldra álfur í myndinni. Galadriel myndarinnar er hinsvegar sexy Hollywoodpía, en það er sjálfsagt eina ráðið til að láta alla bíógesti skilja þá töfra sem umlykja persónu hennar. Því miður missir sú persóna marks í myndinni, í sögunni er Galadriel fulltrúi tryggðarinnar, það er sem hún fær félagana til að skilja þýðingu samstöðunnar og vináttunnar. Myndin sýnir t.d. ekki hvernig dvergurinn Gimli heillast af henni, hennar vegna leggur hann til hliðar fyrirlitningu dvergaþjóðarinnar á álfum og bindst eilífum vináttuböndum við álfinn Legolas. Nauðsyn vináttu og virðingar milli þjóða og kynþátta fer ekki framhjá Tolkien, en passar kannski ekki eins vel inn í hasarmynd í Hollywoodstíl.

 

Eigi að síður er myndirnar meistarastykki og allra tímanna virði sem þær taka í sýningu. Heimsmynd Tolkiens er tími riddarasagna í Evrópu og þannig er myndin sviðsett. Tolkien fléttar flestum þekktum menningar- og goðsagnaminnum úr klassískum fræðum inn í sína sögu og skapar þjóðunum eiginleika úr þeim. Þannig fá dvergarnir töluverðann skammt af hetjuskap úr norrænnni goðafræði, meðan álfarnir stunda bókmenntir í anda Grikkja og Rómverja á milli þess þeir berja á hinu illa rétt eins og rómverski herinn gerði til að varðveita pax romana. Mennirnir fá í sinn hlut lénsveldistímann í Evrópu, Artúr konung, Karlamagnús og alla þá kappa plús alla þá blöndu af göfgi, hetjuskap og sviksemi sem þeim tíma tilheyrir. Öllu þessu steypir Peter Jackson í einn pott og tekst að sjóða það saman í fjölbreytta og skemmtilega heild. Vonandi fær myndin fólk til að leggjast í alvöru yfir bókin, rýna í táknmálið og skilja hver með sínum hætti þá stókostlegu sýn á okkar veröld sem í henni felst. 

 

 

Athugasemdir

[kiza, 22.12.2008 kl. 17:22]

Jahá.  Árni Matt heldur áfram að afhjúpa sinn karakter, nú með því að ráðast á eitt helsta bókmenntaverk 20.aldarinnar og reyna að laga hana.  Fussumsvei, meiri bjáninn þar á ferð.

Hef lesið Hringadróttinssögu svo oft að upprunalega eintakið mitt (sem ég fékk frá stóru systur) er byrjað að hrynja í sundur, en heppilega á ég nokkrar útgáfur, þ.á.m. risadoðrant sem er gaman að liggja með uppí sófa og lesa.

 Silmarillion er svo annað meistarastykki, tók mig smá tíma að ná stílnum og öllum nöfnunum (þá var sko glósað, ójá) en þegar ég fann flæðið þá lá ég yfir henni þar til henni lauk.  Og las hana þá aftur :)  Nú þegar þú minnist á hana, þá er ég ekki frá því að ég kippi aðeins í hana yfir jólin.  Hvað þá öll ritin sem Christopher Tolkien (sonur J.R.R.) gaf út með ritgerðum og uppköstum að eldri sögum og index/epilogue ... Get sko gleymt mér heilu og hálfu aldirnar með Tolkien

-Jóna Svanlaug.